Door André Rosing

In Borger woonde de 77-jarige David Stern, geboren in Drouwen op 7 augustus 1862 als zoon van Mendel Philip Stern en Frouwkje Gottfriedt. Hij woonde met drie van zijn kinderen aan de Hunebedstraat 14, destijds A143. Zijn vrouw Saartje Gottfriedt was in 1936 overleden. Het gezin had een pottenwinkel en een slagerij. De zonen Emanuel en Maurits bezorgden bestellingen in de omgeving en David verrichtte daarnaast ook nog noodslachtingen van vee. Naast beide broers woonde dochter Frouwkje ook nog thuis.

Zoon Maurits werkte in de oorlog korte tijd bij collega-slager Sjoerd Koornstra aan de Hoofdstraat om klanten te kunnen blijven bedienen, maar dat duurde niet lang. Op vrijdagavond 2 oktober 1942 werden David Stern en zijn drie kinderen Emanuel, Maurits en Frouwkje gearresteerd en naar Westerbork gebracht. Tien dagen later volgde transport naar Auschwitz.

Zij kwamen daar op 14 oktober 1942 aan. Volgens officiële documenten werden David en Frouwkje een dag later vermoord. Emanuel bleef eerst als gevangene in leven, maar werd in 1943 in Auschwitz gedood. Maurits stierf in januari 1945 in een kamp elders in Europa.

De overige kinderen

Vier andere kinderen van David woonden verspreid door het land. Elvina vertrok in 1926 naar Den Haag om als dienstbode te werken. Vanuit Westerbork werd zij in oktober 1942 naar Auschwitz gedeporteerd en vermoedelijk direct na aankomst vermoord. Betje werkte als verpleegster in Joodse instellingen in Apeldoorn en Amsterdam. Zij stond als ‘gesperrt’ geregistreerd en dook onder, maar werd later opgepakt. Omdat er toen geen deportaties meer plaatsvonden vanuit Westerbork, overleefde zij de oorlog.

Meijer, eveneens slager, woonde in Groningen met zijn vrouw. Beiden werden op 16 oktober 1942 gedeporteerd en vermoord. Philip, assistent-accountant in Assen, werd op 30 september 1942 vermoord.

Van de Joodse gemeenschap in Borger keerde niemand terug. Hun namen staan op een gedenksteen in de Hunebedstraat.

Data

David Stern en Saartje krijgen 11 kinderen in Borger op het adres Hunebedstraat A. 143 Vader David overlijdt op 15-10-1942 in Auschwitz, moeder Saartje overlijdt op 29-09-1936 in Borger.

• Emanuel op 10-05-1897. Overleden Auschwitz 28-2-1943
• Eva op 24-05-1899. Overleden Borger 28-06-1899
• Evina op 15-06-1900. Overleden in Auschwitz
• Frouwkje op 23-03-1902. Overleden Auschwitz 15-10-1942
• Betje op 28-02-1904. De oorlog overleefd en in 1945 bewindvoerster v.d. erfenis.
• Meijer op 11-07-1906
• Philip op 15-05-1908. Overleden Auschwitz 30-09-1942
• Mozes op 23-03-1910. Overleden in Borger op 25-03-1910
• Maurits op 23-01-1912. Overleden midden Europa 30-01-1945
• Levenloos kind op 18-10-1916
• Levenloos kind op 03-01-1918.

Uit de kranten

In dagbladen uit vroeger tijd worden veel advertenties en berichten gevonden, betrekking hebbende op de familie Stern in Borger. De burgerlijke stand van de gemeente Borger maakt op 10 juli 1860 melding van de geboorte van Sibbe, dochter van Manuel Philip Stern en Froukje Gottfriedt te Drouwen.

• Op 9 april 1877 is een extra getrouwe wachthond, tevens geschikt te karnen, te bevragen bij Mendel Stern te Borger.
• In de krant van 3 januari 1903 wenst Ph. Stern hartelijke gelukwensen aan vrienden en bekenden (zegt niet van Gelukkig Nieuwjaar).
• In 1911 wordt D. Stern uit Borger benoemd tot keurmeester van dekrammen.
• In 1912 wordt een ziekenfonds opgericht in Borger. Een voorlopig bestuur met daarin S. Stern.
• In 1917 het bericht, dat door het Rijksdistributiekantoor voor Huid en Leder o.a. David Stern te Borger is erkend als handelaar.
• Op 11 juli 1922 het bericht, dat door de lage prijs van hengstveulens de paardenslager D. Stern begonnen is met het slachten van zulke veulens.
• Op 8 juli 1926 de heugelijke mededeling, dat Philip Stern geslaagd is voor het MULO-examen.
• In juli 1928 kwam daar het Mercuriusdiploma boekhouden bij voor Philip.
• In november 1932 het bericht, dat de vroegere plaatsgenote mej. B. Stern te Amsterdam slaagde voor het diploma Wijkverpleegster.
• Op 24 juni 1938 het bericht, dat het diploma ingevolge de Vestigingswet ontvangen is door o.a. M. Stern.
• Tenslotte het trieste bericht in de krant van 17 dec. 1945, ddat mej.B. Stern te Utrecht benoemd is tot bewindvoerster voor enige in de oorlog omgebrachte familieleden.

Documentatie

Verder beschikbare documentatie via Stichting Harm Tiesing op te vragen (info@stichtingharmtiesing.nl).

In De Zwerfsteen (tijdschrift van Stichting Harm Tiesing, historisch genootschap van Borger)

• 1987-3: De voormalige Joodse gemeenschap in de gemeente Borger. Tom Baas
• 1988-3: De opheffing van de Borgerder synagoge. Tom Baas
• 2000: Oorlogssporen (boek)
• 2007-3: De Borgerder joden en hun Bet Chajiem. H.M. Luning
• 2010-1: Een takje Drentsche heide mee naar Auschwitz. H. Moek en H. Koornstra
• 2015-2: Herinnering (jeuden Roos). J. Eising
• 2017-2: Ook al is het in geld niet zoveel waard, ’t is goed dat het wordt bewaard J. Eising
• 2020-2: De Joodse gemeenschap in Borger. C. Bosma
• 2020-3: Mien buur’n en de aole schuur’n. H. Eising.

Overig

• Boek “Drouwen – Bronneger – Bronnegerveen”. 1987. Blz. 73 t/m 76
• Rapport „Wat hebben ze met ons huis gedaan? Staat alles er nog in? – Joodse onteigeningen in Borger-Odoorn”, opgesteld door G.J. Dijkstra en H.J. Vos.
• Verhalen in Perspectief, De Joodse gemeenschp in Borger tussen 1791-2022 door Grietje Deuring
• Diverse foto’s van de familie Stern in ons fotoarchief