In Borger en Buinen wordt hard gestreden, aldus de indruk van een Duitse soldaat die ’s avonds laat op een gestolen fiets Wildervank binnenvluchtte uit de richting Buinen. De spanning is voelbaar voor de inwoners van Borger en Buinen, het is donderdagmorgen met prachtig voorjaarsweer. Weinig mensen zullen deze mooie dag bewust ervaren, daarvoor staat er te veel op het spel. Niemand weet precies wat er gaat gebeuren, toch kan een kind reeds aanvoelen: vandaag valt de beslissing. Zal deze dag de lang verwachte bevrijding brengen? De hele nacht en vroege morgen zijn Duitse soldaten reeds bezig met het in allerhaast inrichten van een nieuwe verdedigingslijn. Alle bruggen zijn van springlading voorzien. Midden in Borger wordt een kanon opgesteld, andere Duitsers nemen alvast hun staanplaatsen in op de bodem van de ontelbare schuttersputjes.

Fietsen weg

Ook in Buinen wemelt het van de Duitsers die bezig zíjn zich in te graven en zware machinegeweren in positie te brengen. De bewoners die overtuigd zijn van een massale vlucht van de Duitse troepen nemen alle mogelijke voorzorgsmaatregelen. ln het grootste geheim worden heel veel fietsen opgeborgen in de nok van de korenmolen. De Duitsers merken niet dat de voor hen zo belangrijke vluchtmiddelen bijna allemaal verdwijnen.

Niet ver van beide plaatsen, op ongeveer 15 km afstand, komt op deze morgen majoor Wasilewski’s regiment in beweging. Het is 10 uur als met donderend geweld de logge pantsergroep Weerdinge verlaat op zoek naar een nieuw adres. Zes kilometer verderop rolt de kolonne het gehucht Klijndijk binnen. Tijdens de tocht worden de laatste orders van majoor Wasilewski naar de eskadroncommandanten verzonden. Het 2e eskadron van ritmeester Salwa dat laat in de avond van de vorige dag in Weerdinge aankwam en ’t peloton stoottroepen krijgen een vrije dag. Het 3^e eskadron van ritmeester Rozwadowski krijgt standplaats Odoorn en moet de omgeving daar nog wat zuiveren. Voor ritmeester Klodzinzki’s eerste eskadron is geen vrije dag weggelegd. De vorige dag bereikte het Exloo, vandaag moetzijn opmars worden doorgezet. Een motorordonnans brengt de details van de opdracht naar de eskadroncommandant. Om 12 uur moet een actie beginnen met als einddoel de plaatsen Westdorp, Borger, Buinen en zo mogelijk een overgang over het kanaal Buinen-Schoonoord.

Overmacht

Het is klokslag 12 uur als een eindeloze rij van tanks, carriers en halftracks in bewegíng komt. Ruim 400 Poolse soldaten uit het Eerste Tankeskadron en het 10e Bataljon Dragonders reizen af naar de hun aangegeven aanvalsdoelen. De gehele actie is gesplitst in drie groepen, de linker gaat vanuit Odoorn langs de Schaopstreek door de boswachterij naar Eesergroen. Bij café Dilling buigt de groep af langs het kanaal en komt terecht op de kanaaldijk van het kanaal Buinen-Schoonoord. Drie Cromwell-tanks vormen de spits van de lange kolonne. Door het opgewaaide stof en de hoge kanaaldijk verraadt ze reeds spoedig haar positie aan de vijand. De achtergebleven weerstandsgroep van de vijand in westdorp is dan ook geheel gealarmeerd, maar bij het zíen van de grote overmacht, die in de verte steeds nader komt, zakt hen alle moed in de schoenen. Verwarde bevelen klinken, en dan, als iedereen zich overhaast achter het kanaal heeft teruggetrokken, vliegt met donderend geweld de brug in de lucht. Het is ongeveer half één als de bewoners zich in hun schuilplaatsen verschrikt afvragen, hoe dit alles zal aflopen. Korte tijd blijft het doodstil in het verlaten dorp, maar dan komt het aanzwellend geluid als van vliegtuigen dat overgaat in donderend geraas als de rupsvoertuigen het dorp binnenrijden. Te laat evenwel, omdat voor de vordere opmars alle bruggen vernield zijn. Voor het kleine dorpje is het echter een grootse gebeurtenis om na vijf jaar weer vrij te zijn.

In de lucht

Ongeveer op dezelfde tijd is een andere compagnie Dragonders -ook weer Voorafgeggaan door 3 Cromwell-tanks (het 3e peloton) verrast door vijandelijk vuur tussen Ees en Borger. Zwaar mitrailleurvuur breekt van beide zijden los, en in het zuidelijk gedeelte van Borger komen veel Poolse granaten terecht. Het gelukt de Polen de vijand te verdrijven en in een snelle race begint een achtervolging tot vlak bij de brug over het kanaal Buinen -Schoonoord vóór Borger. De laatste vluchtende puitsers zijn nog maar net over de brug gerend, als deze met een harde, knal achter hen in de lucht vliegt. Het is half één in de middag.

Met vurende wapens naderen de Dragonders in hun carriers het kanaal. Van de andere zijde komt een ondoordringbaar tegenvuur van de vijand, die de Dragonders naar achteren terugslaat. De commandant van de Dragonders stelt een nieuw aanvalsplan op en laat deze per motorordonnans Podgorski (de huidige autodealer uit Stadskanaal) aan de voorste troepen overbrengen. De Dragonders zullen opnieuw tot de aanval overgaan, nu met ondersteuning van het vuur uit de drie Cromwell-tanks. Nogmaals ratelen de carriers naar voren, waarbij een gordijn van vuur op de andere oever wordt gelegd. De vijand vuurt terug en vernietigt een der carriers. De eerste Dragonders springen vlak bij de brug, midden in het helse vuur, uit hun voertuigen en bereiken in een snelle ren de vernielde brug. Enkele onverschrokken mannen kruipen over de verbogen resten naar de andere zijde. Als dit gelukt is volgen nog enkele kleine groepjes, die tesamen een zwak bruggehoofd vormen aan de overzijde. Het Duitse geschut in Borger vuurt zonder ophouden op de kleine groep.

Rookgordijn

Spoedig blijkt dat de kleine aanvalsgroep het onmogelijk kan volhouden, waarna drie Cromwells een beschermend rookgordijn tussen hen en de vijand in Borger leggen. Met hun gewonde kameraden keren de Dragonders weer terug naar de veilige zijde. Voor de Cromwells komen nu orders om de actie over te nemen. ln snel tempo vuren zij hun 75 mm granaten, die onheilspellend vlak over het dorp en de Duitse verdediging heengieren. De meeste granaten slaan ver achter het dorp in, toch brengt het de vijandelijke verdediging in grote onzekerheid. Aan alle zijden, ook van Buinen, horen zij het gebulder van de aanvallende troepen. De onzekerheid duurt maar kort en dan volgt ook in Borger weer het bekende tafereel van haastige fietsenroof. Overhaast vluchten de ‘herren’ één voor één weg om hun hachje te redden. Uit Borger wordt dit bericht snel naar de Polen overgebracht waarna direct een kleine patrouille op onderzoek wordt uitgezonden. Het is bijna half zeven als deze Poolse mannen heel voorzichtig het dorp binnenkomen en in het Duits voor de eerste kennismaking zorgen.

Zo kwam ook voor Borger na veel strijd de lang verwachte bevrijding. Als later de balans wordt opgemaakt blijken twee Polen en vijf Duitsers te zijn gesneuveld. Enkele kilometers naar het oosten nadert op diezelfde middag een nog onzichtbare groep door de staatsbossen het dorp Buinen. Vanuit Exloo lukte het haar om ongezien op te rukken tot vlak voor het aanvalsdoel. Als hun silhouetten echter op de hoge gronden van de Zuid Esch zichtbaar worden, breekt de hel los. De in het dorp opgestelde zware Duitse mitrailleurs openen reeds van grote afstand het vuur op de oprukkende Poolse troepen. Vanuit de carriers en de drie Cromwells vuren de Poolse soldaten terug, waardoor in Buinen heel veel ruiten versplinterd worden.

Monument

Direct bij de ingang van Buínen sneuvelt in het eerste treffen reeds een van de soldaten van het 10e Bataljon Dragonders. Het is soldaat Stanislaw Bielienec. De lnwoners van Buinen die zijn gedachtenis in ere wilden houden richtten na de oorlog op deze plaats een blijvend herinneringsteken voor hem op. Dit monument geeft echter aan de toeschouwers de indruk dat op deze plaats sneuvelde: Swiete J. Pamieci. Deze Poolse woorden betekenen echter : Ter Zalliger Nagedachtenis. Overigens had in Buinen niemand door dat het poolse soldaten waren die bezig waren hen te bevrijden.

Het gehele dorp was angstig weggekropen in vele schuilplaatsen. Ook de familie Dekker zat angstig, maar op alles voorbereid, in een diepe greppel achter de woning. Onder handbereik stond een kruiwagen gereed met voedsel en kleren. Duidelijk hoorden zij tussen de schoten door dat de tanks steeds dichterbij kwamen. Af en toe viel brekend glas neer als de woning weer getroffen werd. Om de hoek van de woning ziet de heer Dekker ineens een paar Duitsers rennen. Ze vliegen door zijn tuin en een ervan sleept een gestolen fiets mee en kan niet zo vlug meekomen. Als hij met de fiets over de greppel springt schreeuwt hij tegen de angstige mensen “Unten bleiben, unten bleiben”. Zonder omkijken fietst hij als door roofdieren nagezeten de weg af die naar Gasselte voert. ’s Avonds laat komt hij zo boven Wildervank terecht, waar hij op barse toon bij de familie Hesse onderdak voor de komende nacht van hen eist. Voor de woning van Dekker is intussen een tank tot stilstand gekomen. Als even later het schieten verstomt, komt de familie heel voorzichtig omhoog uitde greppel. De heer Dekker springt er als eerste uit en rent naar de onbekende mllltairen. “Canada” roept hij hen toe, “Nein Polski” is het antwoord van zijn bovrijders.

Getroffen

De Poolse soldaten hebben hun taak er nog niet opzitten. Naar diverse richtingen worden patrouilles uitgestuurd om de laatste vluchtende vijand te acherhalen. Bij de Weermaadsdijk komt het weer tot gevechten. Aangetrokken door dit gevecht gaat een zoon van de heer Komduur naar buiten. Dit belangrijke moment wil hij met eigen ogen beleven. lneens valt hij getroffen neer. Op doktersadvies (de arts arriveerde pas laat) moet hij op staande voet naar het ziekenhuis in Emmen. Wat doe je in zo’n geval als ziekenauto’s er allang niet meer zijn? Vader Komduur en een buurman krijgen een goed idee en maken tussen twee fietsen een provisorische ligplaats. Heel voorzichtig krijgt de zoon een plaats op deze brancard. Dan gaan de beide mannen samen op weg om met dubbele stuurmanskunst het ziekenhuis te bereiken. Het is een lange moeilijke tocht die telkens aan de kant van de weg onderbroken wordt door oprukkende militaire kolonnes. Gelukkig werd in Emmen zijn leven gered en de kogel operatief verwijderd. Nog altijd is deze kogel in bezit van de familie.

ln Buinen is intussen de hele bevolking weer bovengronds gekomen. Als de avond valt dansen de meisjes uit Buinen met de jonge Poolse soldaten in het dorpscafé. Twee poolse jongens doen niet mee, samen lopen ze door de weinige straten. Elk van hen draagt een kistje met meelkoekjes. ln gebrekkig Nederlands groeten zij de vele bewoners voór hun huizen. ”Vor babbies” zegt de ene terwijl de andere de inhoud van de kistjes laat zien. Alle jonge moeders ontvangen een grote voorraad voedzame koekjes. Zo worden van huis tot huis, op het eind van deze historische dag, de waren gratis aan de vrouw gebracht.

Als de mensen in Westdorp, Borger en Buinen proberen te slapen na een dag van onuitwisbare indrukken, is de staf van majoor Wasilewski’s regiment al volop bezig met de plannen voor de volgende dag.