In 1941 werden arbeidsbemiddeling en steunverlening door de Duitsers gesplitst. Ik ging toen over van de gemeente- in Rijksdienst op het bijkantoor Borger van het Gewestelijk Arbeidsbureau Emmen. De directeur van het G.A.B. Emmen, de heer Ir. Bennik, kwam kennis maken met het Land-oorlogreglement in de hand, waarin stond, dat de ambtenaren, indien ons land door een vreemde mogendheid werd bezet, loyaal met de bezetter moesten samenwerken. Later werd hij vervangen door de NSB’er Warrink (“Rooie Hans”, dat sloeg op de kleur van zijn haar).  Rendert de Poel was mijn eerste chef op het Arbeidsbureau, maar dat heeft niet zo lang geduurd, want hij werd door de Duitsers gefusilleerd, mede als gevolg van verzetsactiviteiten buiten het Arbeidsbureau om.

We hadden als klein kantoortje nationale faam. Tot uit Alphen a/d Rijn kwamen klanten voor een vals ‘Ausweis’. Ik zie ook Roelof Oosting uit Westdorp nog op zijn gympies binnen komen sluipen om valse ‘Ausweise’. te laten voorzien van een echt stempel. En de handtekening van de man die in Emmen die dingen tekende, P.J. van Bochove, was gemakkelijk na te maken. Overigens, toen ik pas bij Hoogovens in lJmuiden werkte, in de vijftiger jaren, kreeg ik die meneer eens aan de telefoon op het Ministerie van Sociale Zaken, maar hij kende mij niet meer…

Mr. K.H. Gaarlandt, de latere Commissaris van de Koningin, was burgemeester in Gasselte. Hij stuurde een gemeentewerker, ik meen dat hij Jan zondag heette, op pad met een notitieboekje om van alle binnenschepen in de Gasselternijveensemond en het Stadskanaal de namen van de eigenaren en de schepen te noteren. En zo maakten we vele boerenzoons in de gemeente Gasselte schippersknecht, want die waren vrijgesteld van uitzending naar Duitsland, in verband met de voedselvoorziening. Maar veel schippers hebben nooit geweten dat ze een knecht hebben gehad! De betrokken jongelui hadden zich wel al braaf aangemeld, en toen ik nieuwe formulieren voor ze invulde vond men het in Emmen wel vreemd dat al die formulieren in hetzelfde handschrift waren ingevuld. lk heb toen ook veel moeten oefenen op valse handtekeningen.

Toen De Poel was gefusilleerd werd Harm ter Borch zijn opvolger. Het werd toen allemaal veel moeilijker. Ter Borch was bang, geen wonder, zijn broer Menzo was landelijk voorzitter van een vakbond geweest en had als gijzelaar in St.-Michielsgestel gezeten en daar geen prettige verhalen over verteld.

Voor mij kwam het einde toen massaal mensen moesten worden ingezet voor de Organisation Todt. Putjes graven in de buurt van Assen. Mijn oudste broer Jo heeft daar nog in de ‘strafcolonne’ gezeten en daar Wim Aantjes in een dubieuze rol mee gemaakt. Merkwaardig genoeg ging deze tewerkstelling niet via het Arbeidsbureau maar via de gemeente. De vrjjgezelle ambtenaren van de gemeente doken onder, de gehuwden bleven, omdat gedreigd was met represailles tegen vrouw en kinderen. lk verklaarde mij solidair met mijn collega’s.

Ter Borch: “Wij hoeven er niets aan te doen. We hoeven alleen maar even op te geven wie er in Duitsland werken”. lk zei: “Dat is dan een mooie sabotage als we die opgave niet geven.” lk dook onder bij Albert Ensing in Nieuw- Buinen. Zo hadden we het afgesproken. Als de nood aan de man zou komen zou ik naar Ensing gaan en iemand uit Borger zou een volgend onderduikadres voor me regelen. Hij liet het echter afweten. Eerder was wel alles goed gekomen. Twee vriendjes van me, Engel Schuur en mijn neef Daan Rijkens hadden we uit Duitsland terug laten komen voor kort verlof, omdat moeder zogenaamd ernstig ziek was. Met terugkeer-papieren, die een dag later waren gedateerd, doken ze onder bij Philips in Eindhoven. Mijn onderduik-helper kwam dus niet opdagen en ik kreeg last van eczeem. lk ben toen naar mijn ouderlijk huis gegaan en stelde mij onder behandeling van dokter Dijkhuis. Via de telefoon van deze dokter onderhandelde ik met Steven Volkers op het gemeentehuis over het aantal broers dat naar de O.T. (Organisation Todt) moest.

Nu ik het toch over dokters heb: dokter Oeseburg in Borger (hij woonde waar nu dokter v.d. Spek zijn praktijk heeft) was ook een hele goeie. Aan hem bewaar ik ook mijn beste herinneringen. Er waren toen veel boeren ‘ziek’, waardoor de zoon niet naar Duitsland kon.

Alles nog eens overziende: ik vergelijk mijn jeugd wel eens met die van mijn zoons. Een wereld van verschil.