(Oude) Huisnummers

Huisnummers

Op oude brieven en oude ansichtkaarten staan adressen, waarvan je tegenwoordig afvraagt: “Waar is dat?” Het blijkt dat in vroeger tijd de nummering van huizen en het aangeven van straten enkele keren zijn gewijzigd. Hieronder volgt een overzicht.

door A.G.Liewes

Doornummering

In 1797 werd het bestuur van carspel (kerspel) Borger, zoals de gemeente eertijds werd genoemd, verplicht om een lijst aan te leggen van mannelijke inwoners, die in aanmerking kwamen voor zitting in de Gewapende Burgerwacht. Daarbij is een nummering van de huizen opgetekend. Het gebied werd in 3 delen gesplitst en Christiaan Pander, belast met het opstellen van de lijst, begon de nummering bij alle 3 gedeeltes bij 1:

• Borger 1 t/m 53 en Westrup 54 t/m 62
• Buinen 1 t/m 33; Buner Moeras 34 t/m 43 en Ees 44 t/m 60
• Drouwen 1 t/m 44; Bronneger 45 t/m 53 en Het Drouwender Moeras 54 t/m 78.

Gezamenlijk dus 200 woningen.

Op 24 september 1806 werden de gebouwen in het carspel (kerspel) Borger doorlopend genummerd en weergegeven in zogenaamde “staten van nummers der huizen”:

• Borger nr 1 t/m 61
• Westdorp 62 t/m 71
• Ees 72 t/m 89
• Buinen 90 t/m 121
• Buinerveen 122 t/m 129
• Drouwenerveen 130 t/m 155
• Drouwen 156 t/m 200
• Bronneger 201 t/m 209

Een paar jaar later vond er een herziening plaats, doordat er woningen bij gebouwd of afgebroken waren. Het totaal aantal gebouwen in carspel Borger kwam toen op 217. De laatst genummerde woning van Wilm Harms uit Bronger (Bronneger) had eerst nummer 209 en kreeg toen 217.

In een register van 1840 zijn Westdorp en Ellertshaar gesplitst. De huizen in Ellertshaar, met de bijbenaming “de kolonie” kregen de nummers 100 en 101 toegewezen, Nieuw–Buinen en Drouwenermond worden ook genoemd, in totaal bevatte het register 369 huisnummers.

De gemeentewet van 1851 verplichtte het gemeentebestuur de gemeente in te delen in wijken en de huizen een nummer te geven. Per straat werd zowel links als rechts van de weg doorgenummerd. De gemeente Borger schoof de indeling in wijken echter op de lange baan.

In een verordening van 5 maart 1852 is nog geen sprake van een indeling van de gemeente, doch alleen van de nummering van de huizen en gebouwen. Dit betekent, dat in de gehele gemeente slechts één doorlopende huisnummering bestond. Het aantal huisnummers liep inmiddels behoorlijk op omdat het veenkoloniaal gedeelte van de gemeente tot ontwikkeling kwam. Overzicht ontbrak.

Wijkletters en nummers

Eerst bij raadsbesluit van 12 oktober 1864 werd een “Verordening op de verdeling der gemeente in wijken en nummering der huizen en gebouwen” vastgesteld.
Art. 1 luidde: De gemeente Borger wordt verdeeld in de volgende wijken:

• Wijk A. Borger, Ees en Westdorp
• Wijk B. Buinen, Drouwen en Bronneger
• Wijk C. Nieuw-Buinen, Buinerveen
• Wijk D. Drouwenermond en Drouwenerveen

Elke wijk afzonderlijk kreeg een doorlopend nummer.

De raad voegde tijdens de vergadering van 17 dec. 1886 Ellertshaar toe aan wijk A.

Op 29 oktober 1918 kwam er weer een nieuwe verordening. De gemeente werd nu ingedeeld in 12 wijken:

• Wijk A. Borger
• Wijk B. Buinen
• Wijk C. Bronneger
• Wijk D. Drouwen
• Wijk E. Ees
• Wijk F. Eeserveen
• Wijk G. Westdorp
• Wijk H. Ellertshaar
• Wijk I. Drouwenerveen
• Wijk J. Drouwenermond
• Wijk K. Buinerveen
• Wijk L. Nieuw-Buinen

Bij raadsbesluit van 25 maart 1927 werd de verordening gewijzigd en het aantal wijken veranderd in 19. Wijk L (Nieuw-Buinen) werd namelijk met meer dan 800 nummers erg onoverzichtelijk. L werd onderverdeeld in L t/m T.

Rond 1950 kwam er behoefte aan verandering

Bij de bevolking waren in sommige plaatsen al straatnamen ingeburgerd. Bekijken we het telefoonboek van januari 1950 (5 jaar voor de officiële invoering) dan zien we dat verschillende abonnees een straatnaam hebben toegevoegd bij hun wijkletter en nummer. Enkele voorbeelden in Borger: Sanders J., kapper, Hoofdstraat A 239; werd in het telefoonboek van jan. 1960: Sanders J., kapper, Hoofdstraat 23. Soms wijzigde de gemeente een straatnaam: Almoes C. levensmiddelenbedrijf woonde in 1950 aan de Hoofdstraat A 295a. In 1960: Almoes C. levensmiddelen bedrijf Eeserstraat 21; De heer Warringa G, Expediteur woonde in 1950 aan de Molenallee A 285. Deze straatnaam werd door het gemeentebestuur niet geaccepteerd en werd Molenstraat.
In Nieuw Buinen waren de namen, zoals Dwarsdiep, Noorder- en Zuiderdiep al in omloop echter ook een flink aantal wegen, die niet goedgekeurd werden door de gemeenteraad, o.a. Luderslaan, Luikenslaan, Schipperslaan en Prinsenlaan. In Buinen waren o.a. Westend, Hadderingssteeg en Timmermanssteeg al in omloop, die echter niet officieel goedgekeurd werden, evenals in Drouwen, Weg naar de Marel en Zwindermanswegje.

Straatnamen en nummers

De wijkenindeling bleef geldig tot 23 dec. 1955. Op de toen gehouden raadsvergadering werd een verordening op de verdeling der gemeente in onderdelen of anders gezegd het geven van straatnamen en het nummeren van huizen en gebouwen, vastgesteld. De wijksgewijze huisnummering, dat is de aanduiding van de gebouwde panden met wijkletter en huisnummer wordt wegens de onoverzichtelijkheid zo langzamerhand vervangen door een straatsgewijze aanduiding der panden, omdat deze een gemakkelijker vindbaarheid der huizen en gebouwen verzekert. (B. Doedens woonde in Borger, Hoofdstraat 87 en dat is toch duidelijker dan zoals het voorheen was, Borger A 274; P.Grit te Buinen was eerst B 101 en dat werd Voorbosweg 9.)

Hoe vindt de nummering plaats?

Men gaat uit van één centraal punt. Dat is voor de gemeente Borger: het gemeentehuis. In elke straat vangt men dan aan te nummeren bij dat gebouw dat in vogelvlucht het dichtst bij het gemeentehuis staat. Hierbij worden alle nummers aan de rechterkant van de weg even nummers en aan de linkerzijde oneven nummers. Pleinen worden genummerd met de zon mee. Indien men dit strikt zou doorvoeren dan zou het beginpunt bij Nieuw-Buinen niet overeenkomen met het spraakgebruik. In Nieuw-Buinen is “voor” bij Stadskanaal en “achter“ bij Buinerveen. Historisch spruit dit voort uit het feit, dat Buinermond uit het Stadskanaal is aangevangen. Bovendien wilde de raad een besluit nemen tot invoering van straatnamen. Daarvoor werd uitgegaan van historisch ontstane benamingen voor een aantal wegen, die ingeburgerd waren bij de bevolking. De secretarie 1e afd. van de gemeente Borger ging namen “verzamelen” en kwam met een voorstel aan de gemeenteraad. Enkele knelpunten, volgens de secretarie, in 1954:

• Borger
  • “Drouwener-Kerkpad. In de volksmond is dit de Kikkersteeg of van de laatste tijd “Lemmerstraat”. Informatie bij oude inwoners, Herman Gelijk, hijzelf, zijn vader en grootvader woonden ter plaatse, Jan Hoiting, Jans Eising, e.a. heeft geen houvast opgeleverd hoe men aan de Lemmerstraat is gekomen. “Kikkersteeg” schreef men toe aan het feit, dat vroeger ter plaatse enkele poelen lagen, waarin des zomers de kikkers kwaakten. Drouwener-Kerkpad is de oude historische benaming en komt ook in de legger van wegen voor. (Bargakkers was nog niet aangelegd)
  • Rolderweg. Beginpunt perceel wed. G. Meijering, links en G.J. Oldenbeuving, rechts. Een oude en historische benaming voor het eerste gedeelte van deze weg, aanvangende bij het perceel van G. Boelens is Koesteeg, doorlopend tot het eind van de bomen vóór het perceel van Jan Oostingh. Op de tegenwoordige legger (=register) van wegen komt de Koesteeg niet voor. Jonge meisjes gebruiken, naar ik ben geïnformeerd, aldus de brief van de secretarie, nooit in hun correspondentie de benaming “Koesteeg”, maar altijd Rolderweg. Of dit voor uw college aanleiding kan zijn deze oude historische naam vaarwel te zeggen is twijfelachtig. Uw ambtgenoten van Amsterdam zullen er wel niet over denken op een zodanige grond de “Kalverstraat” aan de vergetelheid prijs te geven.” De gemeenteraad besliste: het eerste gedeelte zal “Kruisstraat” gaan heten.
  • “Duustersteeg. Dit is de woonplaats van Harm Tiesing geweest en de laatste foto van hem is in deze “Steeg” genomen. Zijn leven en werken in Borger in aanmerking genomen verdient hij wel een straatnaam. De vraag is moet deze liggen in het oude kwartier van zijn leven en werken of in de nieuwere kwartieren. Kiest U de oude omgeving, dan zou “Duustere Steeg” Harm Tiesingstraat gedoopt kunnen worden. Het is een gering weggetje maar het ligt midden in het gebied van zijn “inspiratie”, het oude dorp.” De gemeenteraad vond “Duuster Steeg” te lelijk. Er werd nog even aan “Haagje” gedacht maar het werd “Kleine Brinkstraat.”
  • “Achterweg. Tegen deze benaming, die al jaren bekend is heeft “men“ nogal bezwaren. Men voelt zich “achter” gesteld. Sommigen spreken van “Molenallee” in verband met de vroeger achter het pand van Jan Oosting staande molen. Allee – wandellaan – is wel wat plechtig. Mooier zou dan zijn “Molenstraat”. Misschien is “Oosterstraat“ in aansluiting met de Oosteres en in verband met de mogelijk nog eens ten westen van het dorp aan te leggen straat “Westerstraat” ook een oplossing.” De raad koos voor “Molenstraat” alhoewel Harm Tiesingstraat ook even in beeld is geweest.
  • “Rozendael. Dit is de volksbenaming voor een oorspronkelijk woest stukje natuur, bos, hei en wild struikgewas, waarvan nog over is het dennenbosje van L. Strating. De eerste bewoner was een zekere Jan Krans, in het thans afgebroken huisje van de oude Seijers en de ouders van H. Koopman. Volgens de hiervoor vermeldde Jans Eising heeft de vader van “Mans Koopman” ook “Mans Koopman”, eerst schertsend de benaming “Rozendael” voor zijn woonoord gebruikt en heeft de vrouw van K. Koornstra toen zij als jong meisje in Holland logeerde naar aanleiding daarvan een ansicht aan de fam. Koopman gezonden en geadresseerd met “Rozendael, Borger”, welke in Arnhem terechtkwam en toen weer als onbestelbaar te Borger arriveerde en werd besteld. De weg om dit gebied, dus langs het weiland beginnende bij de Eeserstraat staat op de wegenlegger benoemd: “Korte Bulten en Kleinveenweg” naar de benaming van de gronden ter plaatste. De weg midden over, is in de legger niet benoemd. Zoals de bebouwing ter plaatse nu is zal de gemakkelijkste oplossing zij de benaming “Rozendael“ te behouden voor de tegenwoordige bebouwing.”
• Buinen
  • “Kleine Straat. Bij deze straat prijkt thans nog een door de burgers van Buinen zelf gekozen naam, direct na de bevrijding kwam de naam “Koninginnelaan” op. De spontaniteit is op zich wel te waarderen en door de omstandigheden ook verklaarbaar. Van ouds is het echter geweest “Kleine Straat”. Dit past ook beter bij het dorp. “Koninginnelaan” is direct zo verheven en het karakter van een “laan” mankeert geheel.“ De gemeenteraad koos evenwel voor “Molenstraat.” Dit heeft geleid tot een handtekeningenactie in augustus 1956 van een aantal aanwonenden. De raad bleef echter bij hun standpunt omdat “Koninginnelaan” zonder toevoeging van de naam van onze vorstin of van de koningin-moeder nietszeggend is.
  • “Zuideresweg. Beginpunt: perceel Jan Wolters op de zg. Voorbos rechts en loopt tot het eindpunt “De Boerderij” bewoond door wed. Hilbrands.” Het gemeentebestuur koos toch voor “Voorbos”.
  • “Noorderesweg. Op de legger van wegen is dit de Hadderingsweg genoemd. Bij het opmaken van de legger zal wel een der Hadderings volmacht van de Boermarke zijn geweest en een handje hebben geholpen bij de benoeming. Vanouds is dit het weggetje naar de “Gorens”, kleine stukjes grond als tuin gebezigd, geweest. De weg loopt echter verder dan de “Gorens” en daarom lijkt het mij beter, mede gelet op de benoeming van “Zuideresweg”ook een “Noorderesweg” te benoemen. Dit sluit ook aan bij de historie van het dorp gelegen tussen deze beide essen. Beginpunt perceel Jan Haddering rechts, mej. H. Kuiper links. Eindpunt grens der bebouwing.” De gemeenteraad koos echter toch voor de naam “Gorens”.
• Drouwen
  • Op 13 juni 1957 kwam er een brief bij de gemeente binnen van de families Oosting en Hebels wonend aan de Lemenweg met de volgende vraag; “Zoals u ongetwijfeld bekend is, heeft het rommelbrinkje bij de afsplitsing van de Hoofdstraat in Drouwen in Stobbenweg en Lemenweg een verbetering ondergaan die er mag zijn. Vooral ook nu de verbinding achter het brinkje de voornoemde wegen met een klinkerstraatje tot stand is gebracht. Dit straatje of laantje was voorheen een modderlaantje en de brink een rommelbrink. Nu is alles zo netjes en mooi, dat alles een lust voor het oog is om dit te zien. Vooral hebben we de heer Jacob van Dijk, gemeentearbeider, ja ik zou haast daarvan zeggen “liefde” aan het werk gezien dat we gaarne zagen dat de naam Van Dijk bleef verbonden aan deze verbetering. We stellen de officiële naam Jacob van Dijkstraatje of Jacob van Dijklaantje voor.”
    De burgemeester antwoordde aangenaam getroffen te zijn dat men zo ingenomen is met de verbetering en de waardering voor de heer Van Dijk. “Het is echter gelet op het aantal gemeente-arbeiders en hun plichtsbetrachting, erg moeilijk bij de gemeenteraad te verdedigen, dat juist één van hen voor zijn toegewijde arbeid extra beloond moet worden met een straatnaam.” De burgemeester hoopt dat “u na rijpere overweging ons standpunt in deze kunt begrijpen.”
• Nieuw-Buinen
  • “Stationsstraat. Hoewel hieraan maar enige huizen staan is het van belang de gedachte dat Nieuw-Buinen aan een spoorlijn ligt levendig te houden door deze benaming.”
  • Glaslaan. De gemeente Onstwedde heeft op haar gebied deze laan ook Glaslaan gedoopt. Als Borger de paar huizen die er op zijn gebied aanliggen ook Glaslaan doopt kan dat aanleiding geven tot verwarring of men zou met Onstwedde moeten overleggen de nummering zo te doen, dat er geen gelijke nummers komen. Hier een andere naam geven dan Onstwedde kan eigenlijk ook niet, omdat de weg op zijn gebied ligt. Overleg over de nummering met Onstwedde is de aangewezen weg.
  • Benoeming Lanen. Deze benoeming is niet zo eenvoudig. De Lanen behoren bij een veenkolonie. Het zijn de verbindingswegen tussen beide hoofddiepen. Van oudsher zijn ze genoemd naar het plaatsnummer (boerenplaats) waarvoor ze liggen. Naderhand is ook de benaming in zwang gekomen naar een bewoner aan het beginpunt van een Laan. O. a. Laan 6: Boswijklaan; Laan 12: Luderslaan; Laan 21: Moeskers- of Mulderslaan. Laan 60: Hollandialaan. Gaan we toch uit van Laan en een nummer dan krijgt men b.v. Laan 12 nr. 4. Dat is erg onduidelijk.” Nadat de namen vastgesteld waren deed zich toch bij Laan 12, de z.g. Luderslaan een probleempje voor. Deze laan zou de Acacialaan genoemd worden. Maar het blijkt achteraf, dat de daar aanwezig esdoornbeplanting toch goed is aangeslagen. Het zou jammer zijn deze te gaan opruimen. Het is daarom beter hiervoor de benaming “Esdoornlaan” aan te houden en de nieuwe weg in de uitbreiding tussen deze laan en het sportterrein “Acacialaan” te noemen.
• Buinerveen
  • “Streekje. De benaming is van de volksmond, doch heeft al jaren burgerrecht, althans plaatselijk en in de omgeving.”
• Drouwenermond
  • “Zeelandstreekje. Welke benaming zeer waarschijnlijk zijn oorsprong heeft te danken aan een in de eerste helft der vorige eeuw alhier plaats gevonden nederzetting uit Zeeland”
• Bronneger
  • “Dorpsstraat. Bronneger is een gehucht gebouwd aan slechts één straat. Hoewel Bronneger geen “dorp” is naar de kenmerken, welke het Groot Woordenboek van de Nederlandse taal daarvoor geeft t.w.: “De bebouwde kom ener gemeente op het platteland met een of meer kerken ( kleiner dan een stad en groter dan een gehucht)” zou er hier wat voor te zeggen zijn de straat door het dorp “Dorpsstraat” te noemen.
  • Spoorstraat. De weg langs het voormalige spoorwegstation ter plaatse beginnende bij de Stobbenweg naar Drouwen. De spoorlijn der N.O.L.S. ligt er nog.”
• Ees
  • “Naar de definitie van een dorp is Ees ook als een gehucht aan te merken. De bebouwing heeft echter meer de komvorming van en dorp. Een dorpsstraat zou hier dus niet misplaatst zijn.
  • Dorpsstraat. Aanvangende bij het perceel van H. Nijenhuis tegenover het café Schuring en eindigende b.v. bij het perceel van de klompenmaker Weggemans.”
• Eeserveen
  • “Brammershoopstraat. De naam is ontleend aan de vroeger daar aanwezige grote zandheuvel waarin het legendarische hol van Ellert en Brammert zou zijn geweest.”
• Westdorp
  • “Kolonieweg. Dit is de weg beginnende bij de boerderij van H. Oldengarm via de brug bij de sluis van Santing lopende naar Ellertshaar, dat reeds jaren in de volksmond “De Kolonie” heet. Kan ook de Mepscheweg of -straat worden genoemd, naar de uit de geschiedenis van het gemeentewapen bekende geslacht “De Mepsche”. De raad vond De Mepscheweg een goede benaming.

Omnummeringslijst

De gemeente zorgde in 1955 voor een omnummeringslijst waarin het nieuwe adres tegenover het oude werd geplaatst. Uit deze lijst de omzetting van het eerste en het laatste wijknummer in straatnaam plus huisnummer:

• Borger: wijkletter A.
  A 1 (werd Eeserstraat 24) tot en met A 314 (werd Rozendael 13).
• Buinen: wijkletter B.
  B 1 (werd Borgerderstraat 24) tot en met B 206 (werd Borgerderstraat 15).
• Bronneger: wijkletter C.
  C 1 (werd Borgerderstraat 8) tot en met C 77 werd Dorpsstraat 7).
• Drouwen: wijkletter D.
  D 1 werd Borgerderstraat 3) tot en met D 89(werd Borgerderstraat 12).
• Ees: wijkletter E.
  E 1 (werd Borgerderstaat 6) tot en met E 89 (werd Borgerderstraat 1).
• Eesergroen (wijkletter F):
  F 1 werd Eeserstraat 5 tot en met F 47a werd Dorpsstraat 28.
• Eeserveen: wijkletter F.F 46 (werd Brammershoopstraat 1) tot en met F 69 (werd Brammershoopstraat 34).
• Westdorp: wijkletter G.
  G 1 (werd Borgerderstraat 10) tot en met G 41 (werd Schoonloërstraat 12).
• Ellertshaar: wijkletter H.
  H 1 (werd Ellertsweg 2) tot en met H 8 (werd Ellertsweg 10).
• Drouwenerveen: wijkletter I.
  I 1 (werd Verbindingsweg 6) tot en met I 97 (werd Verbindingsweg 1).
• Drouwenermond: wijkletter J.
  J 1 (werd Zeelandstreekje 1) tot en met J 201 (werd Zuiderdiep 7).
• Buinerveen: wijkletter K.
  K 1 (werd Zuiderstraat 61) tot en met K 146 (werd Zuiderstraat 44).
• Nieuw Buinen: wijkletter L.
  L 1 (werd Dwarsdiep 65) tot en met L 80 (werd Glaslaan 4).
• Nieuw Buinen: wijkletter M.
  M 1 (werd Dwarskade 1) tot en met M 97 (werd Dwarskade 86).
• Nieuw Buinen: wijkletter N.
  N 1 (werd Noorderdiep 131) tot en met N 69 (werd Noorderdiep 3).
• Nieuw Buinen: wijkletter O.
  O 1 (werd Noorderdiep 228) tot en met O 79 (werd Molenlaan 4).
• Nieuw Buinen: wijkletter P.
  P 1 (werd Verlengde Dwarskade 3) tot en met P 156 (werd Kerklaan 1).
• Nieuw Buinen: wijkletter R.
  R 1 (werd verlengde Dwarskade 5) tot en met R 100d (werd Kerklaan 2).
• Nieuw Buinen: wijkletter S.
  S 1 (werd Zuiderdiep 389) tot en met S 184 (werd Zuiderdiep 1).
• Nieuw Buinen: wijkletter T.
  T 1 (werd Zuiderdiep 168) tot en met T 87 (werd Zuiderdiep 2).

Daarna werden de verschillende wijken meestal voorzien van namen met een bepaald thema: o.a. namen van onderdelen van een boerderij en namen uit de prehistorie.

Bronnen

• Drentsarchief: Kerspel Borger; toegangsnummer 0451 nr 2 en 8.
• Gemeentearchief Borger-Odoorn; dossier 1757: verordening van de gemeente in wijken. dossier 1758: straatnaamgeving.
• Stichting Voorouderonderzoek Drenthe: De Gewapende Burgermacht in Drenthe in 1797 en 1798. Borger.