“of en zo ja, op welke wijze ……… “

Uit de kluis van oud-notaris G. Grutterink kwam bij een opruiming een vergeelde en verweerde enveloppe tevoorschijn. Door het adres was een potloodstreep gezet en daarboven was geschreven: “Afrekening Bevrijdingsfeest 10 / 5 / ’55”. De redactie van de Zwerfsteen kreeg de enveloppe in handen en trof een bonte verzameling van brieven, collectelijsten, kwitanties, etc. aan. Dit is het verhaal van “een enveloppe met inhoud”.

Op 23 februari 1955 schreef de toenmalige burgemeester van de gemeente Borger, dhr. R. Th. Bijleveld, een brief aan een aantal verenigingen in een deel van de gemeente over de 5 Mei-viering. De brief bevatte een uitnodiging tot “bespreking van de vraag of en zo ja, op welke wijze in het zandgedeelte der gemeente het feit, dat ons land tien jaar geleden bevrijd werd, feestelijk kan worden herdacht door het organiseren van passende herdenkingsbijeenkomst(en) en feestelijkheden”.

Als we dit citaat nader beschouwen, zou men kunnen concluderen dat de viering van de bevrijding in 1955 geen vanzelfsprekendheid was. Ook valt op dat de kwestie betrekkelijk laat wordt aangekaart (plm. twee maanden voor de heugelijke dag) en dat slechts gesproken wordt over het zandgedeelte van de gemeente. Onduidelijk is of de burgervader ook een soortgelijk initiatief ontplooid heeft voor het veengedeelte der gemeente.

Trekken we een vergelijking naar de komende viering van de bevrijding in 1995, hoe moeilijk dat ook is, dan vinden we een oproep van het college van B & W, gericht op de hele gemeente en gedateerd op 9 september 1994. In die brief worden instellingen en verenigingen benaderd door het gemeentebestuur met de vraag om door te geven welke aktiviteiten men wil gaan organiseren om de bevrijding te vieren en te herdenken. Het college vemeldt erbij dat het handelt op verzoek van de Commissaris der Koningin en dat het de verkregen infomatie zal doorgeven aan het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Ook deelt het huidige bestuur mee dat het besloten heeft medewerking te verlenen aan een plan van de Stichting herdenking landing Franse parachutisten 1945 om een aantal Franse ex-para’s uit te nodigen om naar Drenthe te komen en de dodenherdenking c.q. bevrijdingsfeesten in één van de droppingsdorpen bij te wonen. Aan het einde van de brief beloven B & W om de aangeschrevenen op de hoogte te houden van de aktiviteiten die plaats zullen vinden.

Terug in 1955 blijkt al snel dat men ook toen gevonden heeft dat er aandacht besteed moest worden aan het 10-jarig jubileum van de bevrijding. Bovengenoemde bespreking vond op 3 maart van dat jaar plaats in Hotel Bieze en heeft de aanzet gegeven tot de oprichting van een Feestcomité. Dit comité bestond uit vertegenwoordigers van de beide Oranjeverenigingen en de diverse scholen, zang-, muziek-, sport-, en toneelverenigingen. Leden waren in ieder geval de heren H.R. Koornstra, voorzitter en in het dagelijks leven hoofd van de bijzondere lagere school in Borger en D.H. van Heuven, secretaris en daarnaast hoofd van de U.L.O. in Borger.

Het comité ging voortvarend aan de slag. Op 11 maart 1955 richtte het zich tot de inwoners van Borger, Westdorp en Ellertshaar met een brief waarin het doel van het comité wordt uitgelegd. De inwoners van de drie dorpen wordt verteld dat er een voorlopig programma van festiviteiten is gemaakt en dat men een collecte zal houden. Andere zanddorpen worden niet genoemd. Uit documenten die bewaard worden in het archief van de gemeente blijkt echter dat dorpen als Ees, Drouwen en Buinen een eigen organisatie hadden. Ook trof ik een programma aan voor 4 en 5 mei in Nieuw-Buinen en Buinerveen, ondertekend door het Bevrijdingscomité. Blijkbaar was men in het veengebied ook zonder de hulp van de bugemeester aan het werk gegaan.

Op 15 maart 1955 wordt een vergunning verleend door Burgemeester en Wethouders voor de “Inzameling van gelden, ten behoeve van de feestelijkheden ter herdenking van de Bevrijding, te houden op 5 Mei 1955 te Borger.” Diverse verenigingen gingen met lijsten op pad. Zo haalde de Rederijkerskamer een bedrag van fl 102,- p; de Openbare Kleuterschool fl 82,50; ’t kerkkoor fl 51,25; de lijst Rolderveld bracht fl 45,– bijeen; enzovoort. De verenigingen werden verzocht om op 24 maart de ingevulde lijsten en de ontvangen gelden in te leveren tijdens de volgende vergadering van het comité in Café Hooiveld. De opbrengst van de collecte was fl 972,25: een beetje teleurstellend. In een brief van april 1955 schrijft de secretaris aan het bestuur der gemeente Borger dat: “Wil het comité, dat zich met de feestelijkheden belast, voor een waardige herdenking kunnen zorg dragen, dan zal het bedrag, waamee het werkt hoger moeten zijn.” Het bestuur wordt dan ook gevraagd om alsnog een bijdrage te willen geven, “zodat Borger in dit opzicht een behoorlijk figuur kan slaan.” Helaas ben ik er niet in geslaagd te achterhalen wat het antwoord van de gemeente was. Gelet op de voortgang van de feestelijkheden veronderstel ik dat er inderdaad een bijdrage ter beschikking gesteld is. Latere herdenkingen en 5 mei-vieringen tonen aan dat er vanuit de gemeente vaker geld is gegeven o.a. aan de scholen die dan een bedrag per leerling kregen.

Achterop een uitnodiging voor de eerste bijeenkomst in februari 1955 treffen we al een ontwerp-programma van activiteiten aan. Gesproken wordt over een herdenkingsavond in de N.H. Kerk en eventueel een stille omgang op 4 mei. Over de volgende dag vinden we notities m.b.t. een optocht om 8.00 uur; een Aubade om 9.00 uur; Volksspelen om 16.00 uur en een avondfeest met eenakters; een conference van Hans Heyting en goochelen. Een versie later is het programma in hoofdzaak nog gelijk, maar wel aangevuld met een aantal details. Zo wordt er al een route aangegeven voor de optocht van 5 mei: Start bij het Sportveld en dan via Smegen – Zomers – Hunebedstraat – Hoofdstraat tot v.d. Vlag – Rozendael – Oosteresch – Achterweg – Torenlaan naar het gemeentehuis. Er worden liederen genoemd die gezongen kunnen worden bij de aubade: ’t Wilhelmus; Wilt heden nu treden; etc. Achter de kreet “Trekkers” staan de namen: Age Drenth; L. Engelsman; G. Meyeringh; F. Smits en Hamming, met de opmerking dat 2 wagens door 1 trekker getrokken zullen worden. Vogelzang is in beeld voor het verzorgen van de muziek en er wordt een firma Faber aan de Singel in A’dam Centrum genoemd i.v.m. 15 grote vlaggen. De voorbereidingen zijn in volle gang.

Ook toen al moest er vergunning gevraagd worden om feest te vieren. Een klus voor de secretaris van het feestcomité, dhr. D.H. van Heuven. Op 29 april werd door hem een verzoek tot het houden van: “een feestavond op 5 mei a.s., vanaf 19.30 uur tot des nachts 2.00 uur” ingediend. Op dat moment moest dus bekend zijn welk programma uitgevoerd werd, zodat de gemeente wist waarvoor zij toestemming gaf. De vergunning werd verleend voor het volgende programma: “zang door de zangvereniging “Aurora”; muziek door de banjo-club “De Voortrekkers”; goochelkunst door de heer Sikkens; opvoering van de toneelstukken “Storm in een glas water” door de Rederijkerskamer “Borger” en “Opoe weet het” door de toneelver. “Eendracht”; na 23.00 uur mag er worden gedanst.” Tegen betaling van fl 3,25 aan leges en fl 7,50 belasting kon de feestavond in hotel Bieze legaal een aanvang nemen.

Zoals gezegd, zijn door een gelukkige samenloop van omstandigheden allerlei nota’s en bestellingen voor de festiviteiten bewaard gebleven. Deze “mini-documentjes” geven een prachtig kijkje achter de schemen van de organisatie, om nog maar te zwijgen over de hoogte van de prijzen in 1955. Zo treffen we een bestelling aan voor de winkeliers Huiting en Santing om elk 200 zakjes snoep van een half ons á 15 cent per zakje af te leveren vóór 9 uur ’s morgens bij Jan Smeenge Pzn. op 5 mei. Op een andere nota zien we dat B. Weitering voor fl 118,62 speelgoederen heeft verkocht aan het Oranjecomité. En wat te denken van een nota van G. de Bruin voor 450 sprits(koeken) á 5 cent? Of de verkoop van 600 ballonkaarten, bedrukt en geperforeerd door boek- en papierhandel H.J. Koopman voor fl 25,60. Onnavolgbaar is de rekening van de fima J. de Ruiter voor drie dozen zakdoeken, 2 dasspelden, 1 pochette, enz. Verder regent het krentebollen, chocoladerepen, eierkoeken, Betkereepen en chocolademelk. De tijd van de chips, cola en snacks is nog lang niet aangebroken.

Alle rekeningen nalopend ontstaat de indruk dat zeer veel middenstanders gevraagd werden om te leveren. Naast de reeds genoemde winkeliers komen we o.a de volgende namen tegen: Gerh. Tiesing; C. Almoes; A. de Jager; J.J. Winter; A. Wenning; J. Oosterveld uit Westdorp; J. Jager; de Lange; O. Meijer; S. v.d. Laan & zns uit Nieuw-Buinen en de Coöp. Zuivelfabriek en Korenmalerij G. A. Drie verschillende slagers, Alkema; Arends en Koomstra, zorgden voor de vleeswaren. Zelfs de vergaderingen van het comité werden in verschillende uitspanningen gehouden, gelet op de nota’ s van café Hooiveld, café Santing en hotel Bieze. Een verstandig beleid waardoor het comité vast een breed draagvlak onder de middenstand heeft verworven. Voor een aantal heel speciale zaken moest men echter verder weg. Een pakje feestartikelen werd besteld bij de fima Mulder uit Groningen en bij Uitgeverij A. Roelofs van Goor uit Meppel werden 515 exemplaren gekocht van een herdenkingsblaadje “Verdrukt en Bevrijd”, een uitgave die landelijk verspreid werd en waarin foto ‘ s over de oorlog, de bevrijding en de wederopbouw stonden. Uit Amsterdam kwamen de al eerder genoemde 15 grote vlaggen.

Helaas bevat de enveloppe geen kranteknipsels met een verslag van beide dagen, maar gelet op alle voorbereidingen neem ik zonder meer aan dat de activiteiten goed aansloegen en dat er veel belangstelling van de inwoners was. Een aardige anecdote over de ballonwedstrijd op 5 mei werd mij nog verteld door oud-notaris G. Grutterink. Enige tijd na de viering van de bevrijding kwam bij hem namelijk een ballonkaartje via de post terug uit Duitsland. Erbij gevoegd was een brief waarin vemeld werd dat bij het bemachtigen van ballon en kaartje de schrijver in een boom had moeten klimmen. Hierbij moet iets misgegaan zijn want de onfoiluinlijke kaartjesjager viel uit de boom en had “sein knochen gebrochen”. Of de organisatie maar even de behandelingskosten wilde betalen!!! Dat zal een homerisch gelach aan de heer Grutterink ontlokt hebben en de lezer kan wel raden wat er met de schadeclaim van de man gebeurd is!

Voor iemand díe zijdelings betrokken is bij de voorbereiding van de activiteiten rond 11 en 12 april 1995 zijn de werkzaamheden van het feestcomité in 1955 niet alleen uit historisch oogpunt interessant, maar ze vomen ook een aardig vergelijk met de actualiteit. Sterker nog, een aantal evenementen uit 1955 zou nog heel goed 40 jaar later met succes georganiseerd kunnen worden. Door de beschikbaarheid van enom veel gedetailleerde b(r)onnetjes wordt het verleden wel zeer tastbaar voor het geestesoog opgeroepen. De beraadslagingen van het comité zijn bijna als toehoorder te volgen. Toch mooi dat een stapel oude kwitanties, brieven en lijsten dat teweeg kan brengen!