Onmiddellijk na de bevrijding op woensdag 11 april 1945, dezelfde dag nog, vloog het verhaal door de zanddorpen van Odoorn, dat in de bossen noord-westelijk van Exloo, richting Borger, twee langwerpige kuilen gevonden waren, naast elkaar, het uitgegraven zand hoog op de kanten. Er was geen mogelijkheid tot misverstand: dit waren fris gegraven kuilen, die tot niets onders konden dienen dan om mensen in te drijven, ze dan met mitrailleurs dood te schieten en dan het zand er weer over te gooien.

Ik trok er enkele dagen later heen met een jonge vríend, een B.S.’er uit Leewarden (de heer W. ten Have), die met zijn broer het gros van de foto’s genomen heeft die zijn afgedrukt in het prachtwerk “Zo werd Leeuwarden vrij”. Ik vroeg hem één der kuilen vast te leggen op een foto om in de toekomst te kunnen tonen aan jonge mensen, die het anders wellicht niet zouden geloven.

De kuilen lagen tussen het jonge boomgewas. Op enige afstand waren struiken weggekapt om plaats te maken voor mitrailleuropstelling. Lege sigarettendoosjes met Duitse opschriften waren de zwijgende getuigen van het graafwerk, dat methodisch aan het moordwerk moest voorafgaan. Als lugubere herinnering heb ik één van die doosjes meegenomen… We zullen wel nooit aan de weet komen welke mensen de Duitsers in deze kuilen hadden willen doodschieten. Maar het is onmiskenbaar dat ze zulke plannen hebben gehad. Zeer zeker zijn hun plannen in de war gestuurd door het snelle optrekken der Poolse bevrijders.

Weer enkele dagen later werd er verteld dat ergens een lijst was gevonden met namen van personen die voor deze kuil bestemd waren. Ik heb het verhaal van die lijst door velen horen vertellen. En bij die velen waren niet weinigen, die erbij vertelden, dat… hun naam ook op die lijst had gestaan …. Als men zoiets in de bezettingstijd aan hen zou hebben verteld, hadden ze wel in de grond willen kruipen om zich te verbergen. lk heb later geïnformeerd (bij mensen die het weten konden) over die lijst. Maar er bleek niets van waar te zijn.

Laten we nu on later Laskowsky en zijn kameraden dankbaar zijn dat ze zo snel over Coevorden, Noordbarge en Emmen zijn doorgestoten naar Borger. Want die kuilen werden door de Duitsers geen weken tevoren gemaakt, hoogstens een dag vóórdat ze er gebruik van maakten. Waren de bevrijders één dag later gekomen, dan had misschien Odoorn en omgeving nog een aanntal doden moeten leveren. Bij de miljoenen waarover in de fluistering van Hilter met de dood is gehandeld.

Eerder verschenen in: Kerkkrantje van de Nederlands Hervormde Gemeente Odoorn-Valtermond.